АҚСУдың бойын жағалай ...

 

Ақсу ауданына 90 жыл

 

Сайтымның  Ақсу ауданының (Алматы облысы) 90 жылдығына арналған осы тарауында бұл жолы  оның атауына негіз болып отырған Жетісудың бір өзені — АҚСУ ӨЗЕНІ туралы деректер, өлең, ән, фото, бейнетүсірілімдер  ретінде берілген танымдық жазбалар ұсынылып отыр.

Тамашалаңдар!

 

Ақсу өзені

(Ресми деректер)

 

  Жетісу өзендерінің негізгілерінің бірі саналатын —  Ақсу өзені, Жетісу Алатауының 4000 метр биіктігіндегі мұздықтардан бастау алып, Балқаш көліне құяды. Ұзынды-қысқалы 132 саласы бар. Ұзындығы 316 шақырым.         Және де ол, тек бір ауданның, өзімен аттас Ақсу ауданының ғана аумағымен  өтеді.

  Су жинайтын алабы 5040 шаршы шақырым. Жылдық орташа су ағыны Жансүгіров поселкесінің тұсында 11,2 текше м/сек. Өзен жоғары ағысында тау аралық Қапал аңғарын кесіп өтіп, жазыққа шыққан соң көптеген саяз тармақтар мен арналарға бөлініп кетеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Төменгі ағысында тарамдар, өзектер, көлдер мен батпақтар құрай отырып, Балқаш маңы жазығын кесіп өтеді. Өзен алабының мұз құрсану аумағы 139, көлемі 0,77 шақырым болатын 162 мұздық бар.

  Негізгі салалары — Сарқан, Қожамберлі өзендері. 1930 жылдарға дейін Ақсу өзені Балқашқа еркін құятын, кейіннен суын ауылшаруашылығы мақсатына көптеп пайдалануға байланысты Балқашқа толық жетпейді.  Суы көктем мен жазда тасиды, осы кезде жылдық ағындысының 80 пайызы өтеді. Суы тұщы, минеральдар 0,2- 1,5 г/л аралығында. Минералдары химиялық құрамы жағынан гидрокорбанат класының кальций және магний тобына жатады. Суы егін, мал суаруға және техникалық қажеттіліктерге пайдаланылады.

АҚСУДЫҢ АҒЫСЫ
( ӨЛЕҢ )
Жапарғали АҚСУБАЕВ
АЙТЫСКЕР АҚЫН  (1910—1990)
АҚСУ АУДАНЫ «ҚЫЗЫЛЖАР» АУЫЛЫНДА ТУҒАН.
ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫНЫҢ  АРДАГЕРІ
Ағынды Ақсу таудан құлап аққан,
Ат семіз, ер көңілді суын татқан.
Тауыңда тамашалы мол табиғат,
Кей жерің көк иірім көлкіп аққан.
Қақ жарып Алатаудың шың мен құзын,
Шашылып ақ маржандай көбік атқан.
Жамылған жасыл арша жақпар тастар,
Көлеңдеп көк қарағай көзді тартқан.
Шыңыңа шығып төмен құлақ салсам,
Дауысың көңілді күй сазын тартқан.
Жағалай тал мен қайың, мойыл-жыңғыл,
Сұлудай сән киініп, сырға таққан. ...
Көрініп мөлдіріңнен шұбар тастар,
Толқисың ақ алтындай ағып жатқан.
Суың бал, ауаң да бал жұтқан жанға,
Жағаңда жан семіреді бір күн жатқан.
Сүті сен Жер-ананың емізетін,
Ел үшін жер емшегін игізетін.
Ағының Ақсу сенің ақиқат жол,
Бақытқа есік ашып енгізетін.
Халқыма қасиетті қазынасын,
Ет пен май, нан мен қант жегізетін.
Қыс қыстау, жазға жайлау аймағың кең,
Өсіріп төрт түлік мал өргізетін.
Бір сенде тіршіліктің байлық кені,
Дөңгелеп мөлдіріңде тұнық аспан.
Шілденің ыстығында жұтсам сені,
Серпілтіп, салқын суың сарайды ашқан.
Қарайып күннің көзін бұлтың алса,
Шартылдап найзағайдың оты ойнаса.
Білмейді сескенуді батыр Ақсу,
Соғады тентек толқын жартасына.
Жазықта жай ағасың жаймашуақ,
Жарыса ыққан көбік умақ-шумақ.
Түбі жоқ тұңғиығың түгел балық,
Бос шығып көрген емес салған қармақ.
Міне сенің өстім Ақсу суыңды ішіп,
Кірімді жуған өзің, кіндік кесіп.
Жағаңда жалаң аяқ балық қуғам,
Жарылып жазды күні балтыр ісіп.
Мен сенің қозы бақтым қойнауыңда,
Жарысып, жайдақ таймен жайлауыңда.
Таласып шыбық атқа төбелесіп,
Балалық өткен өмір маңайыңда.

Ақсу өзенінің аңғары туралы

Kazakh TV
18 қазан 2018 ж.

 

 

Ақсуды бойлай ...

(Туристік сапар) 

oleg paramonov

6 қазан 2019 ж.

 

 

Ән тыңдайық!

Ақсудан ұшқан аққулар

Шахмардан Сакыбеков

25 сәуір 2015 ж

Орындаған Айнұр КЕРІМБЕКОВА 

Бейнетүсірілімде — қазақтың белгілі ақындарының бірі, Ақсулық Қанипа БҰҒЫБАЕВА. 

 

 

 

Төбемде тұрдың жұлдыздай жанып, арманым болып аңсаған,

Араға талай жылдарды салып, оралдым жаным мен саған.

Алатау бөктерін аралап, көп жүрдім жауыннан жасқанбай,

Ақсудың өзенін жағалап келемін, алдымнан ұшады аққулар.

 

Жеңешең сенің өзенге келіп, су алып қайтып барады,

Көңілсіз тұрған кейпімді көріп, қиыла неге қарады?

Сұрауға батпадым, көңілім жабығып, аңсадым жүзіңді,

Мен алыс жүргенде бір бақыт жолығып, Баурап ап қойды-мау жаныңды?

 

Не дейін саған, не дейін саған, хабарың жаным жоқ мүлде,

Оралмай маған, құс болып қонып, аққу боп ұшып кеттің бе?

Қайда сен жүрсең де талмасын қанатың, талмасын мәңгіге,

Кім білсін, әйтеуір, өшпейтін жүректе бір белгі қалдырып кеттің бе?!

 

 

 

 

 

Related posts:

Арасан өңірінің айшықтары
Ақсу ауданының табиғаты
Ақсу ауданының гербісі